***ละโว้***

พระราชพงศาวดารเหนือ     กล่าวว่า.......

"จุลศักราช  ๒๑๕  (พ.ศ.   ๑๓๙๖)   พระเจ้าจันทโชติ   กับเจ้าฟ้าปฏิมาสุดาดวงจันทร์  ขึ้นไปครองเมืองละโว้   ทั้งพระพี่นางซื่อเจ้าฟ้าขึ้นไปด้วย   (เสด็จไปจากอโยธยา)   เสวยราชสมบัติได้  ๕   ปี  สร้างวัดกุฏีทองถวายพระอาจารย์   พระมเหสีสร้างวัดคงคาวิหาร

"แล้วพระนารายณ  (พระโอรสพระเจ้าจันทโชติ)   ไปสร้างพระปรางค์เมืองละโว้    ขนานนามเมืองใหม่ชื่อว่า  เมืองลพบุรี  แต่นั้นมาเป็นเมืองลูกหลวง   พระนารายณ์ทรงประชวรลงมา ครั้นถึงพระราชวัง   ๓  วัน  สวรรคต   ถวายพระเพลิงที่วัดพระองค์สร้าง  ให้ชื่อวัดนารายณ์อิศรา   แต่นั้นมาเมืองว่างเปล่าอยู่   อำมาตย์  ๙  คน  รบฆ่าฟ้นชิงราชสมบัติกัน   โลหิตในเมืองนั้น  ประดุจหนึ่งท่วมท้องช้าง   แต่ทำศึกศิ้น  ๒  ปี  ศักราชได้  ๓๑๑  ปีมะเส็งเอกศก   พระเจ้าหลวงได้ราชสมบัติเก้าปี  จึงกำหนดตั้งพิกันอากรขนอนตลาดไว้ทุกตำบล   จึงสั่งให้ยกวังเป็นวัด   เรียกว่าวัดเดิมแต่นั้นมา"

*************************************************************************************

เมืองละโว้นั้น   พระยากาฬวรรณดิส   กษัตริย์เมืองตากเป็นผู้สร้าง   แล้วเสร็จ  เมื่อ  พ.ศ.๑๐๑๑  ในปีที่สวรรคต  พ.ศ.๑๐๔๓  นั้น  ได้ให้พระยาพาลีราชขึ้น  ไปครองเมืองสุโขทัย

พ.ศ.   ๑๒๐๐   พระเจ้ากรุงละโว้  ทรงส่งนางจามเทวีวงค์   ราชธิดาให้ขึ้นไปครองเมืองหริภุญไชย  เมืองหริภุญไชยได้เป็นเมืองใหญ่   ปกครองเมืองเหนือแทนเมืองสุโขทัย   เพราะเวลานั้นทั้งเมืองสุโขทัย และเมืองชะเลียง   ได้ถูกยุทธภัยกล๋อม   กลายสภาพเป็นเมืองร้างลง   ส่วนพระสวามีของพระนางจามเทวีวงศ์  ก็ให้ออกไปครองเมืองรามบุรี  เมืองท่าเรือของเมืองเหนือ  และด่านทางสำคัญด้วย

ใกล้พุทธศตวรรษที่  ๑๔  เมืองละโว้ต้องเป็นเมืองขึ้นเขมร   เขมรตั้งเป็นเมืองลูกหลวง   ดูแลเขตในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาและบ้านเมืองทางตะวันตก

ต่อมากษัตริย์มอญได้ครองเมืองลพบุรี   และได้เมืองสุวรรณภูมิ(ใหม่)

ระหว่างพุทธศตวรรษตที่  ๑๕  ต่อ  ๑๖    เขมรตีเอาเมืองลพบุรีคืนได้จากมอญ   ได้ครองเมืองลพบุรี  แล้วขับไล่มอญออกจากแว่นแคว้นสุวรรณภูมิไป   พลเมืองจึงรับนับถือพุทธศาสนาลัทธิมหายาน  ตามอย่างเขมรปะปนกับลัทธิหินยาน  ซึ่งนับถืออยู่ก่อน

ราว  พ.ศ.   ๑๕๗๒   พระเจ้าจันทโชติกับนางปฏิมาสุดาดวง  ถวายนางแก้วประพาฬ  เชษฐภคินีของพระมเหสี  แก่พระเจ้าอนุรุทธ์  สมัครสมานเป็นทางไมตรีกับเมืองละโว้   จึงตกอยู่ในฐานเป็นเมืองออกพม่า  รวมกับแว่นแคว้นอื่น ๆ  ในลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยาจนถึงลุ่มแม่น้ำปิง  ในอาณาจักรโยนกเชียงแสน แล้วรับใชจุลศักราชของพม่ามาแต่นั้น

ราว  พ.ศ. ๑๕๗๖  พระเจ้าอนุรุทธ์  (พม่า)  ได้เมืองละโว้  เมืองละโว้เป็นเมืองขึ้นพม่าอยู่ถึง  พ.ศ.  ๑๖๑๒  ก็เป็นอิสระภาพ

เมืองละโว้  ต้องเป็นเมืองขึ้นของพม่า  อยู่จนถึง  พ.ศ.  ๑๖๑๒  พระนารายณ์  ราชโอรสพระเจ้าจันทโชติ  จึงทำสงครามยุทธหัตถี  ชนะเจ้าสอลู  หรือเจ้าจอลู   หรือที่เรียกว่า  นเรศวร  กษัตริย์พม่า  ตั้งแต่นั้นเมืองละโว้ก็เป็นอิสรภาพขึ้นได้   พม่ามีอำนาจเหนือเมือละโว้อยู่ราว   ๓๖  ปี

เมื่อพระนารายณ์ลงมาครองเมืองอโยธยาแล้ว   ได้เปลี่ยนชื่อเมืองละโว้ว่า  เมืองลพบุรี  เมื่อราว  พ.ศ.๑๖๓๐

ภายหลัง  พ.ศ.๑๖๔๙  พระเจ้าไกรสรราช   ราชโอรสพระเจ้าพรหม   เสด็จลงมาครองเมืองลพบุรี

แล้วเขมรจึงรื้อฟื้นอำนาจเข้าปกครองเมืองลพบุรี  เมื่อใกล้พุทธศตวรรษที่ ๑๗  ได้อีกครั้งหนึ่ง   แต่เห็นจะอยู่ในอำนาจไม่ได้นาน

พ.ศ.  ๑๘๒๖  แล้วมา   กษัตริย์เมืองแพรกศรีราชา  ได้เสด็จลงมาครองเมืองลพบุรี   ครั้นแล้วแว่นแคว้นละโว้เข้ารรวมในอาณาจักรสุโขทัย

ราว  พ.ศ.  ๑๘๖๒  กษัตริย์เมืองลพบุรี  ได้สวรรคตลง  แว่นแคว้นละโว้จึงรวมกับแว่นแคว้นนครศรีธรรมราช

 (น   ณ  ปากน้ำ    ศิลปกรรม   แห่งอาณาจักรศรีอยุธยา   ต้นอ้อ  แกรมมี  ๒ค๔๐)

(พงศาวดารชาติไทย  เล่ม  ๑   ฉบับโรงพิมพ์ประจักษ์)

จากเรื่อง  ละโว้นี้   จะเห็นว่าไทยเป็นคู่สงครามกับพม่ากันมาตั้งแต่สมัยละโว้   และอโยธยา ก่อนตั้งกรุงศรีอยุธยาแล้ว   และจองเวรกันมาเรื่อย  ๆ  จนไทยเสียกรุงศรีอยุธยาให้แก่พม่าในปี  พ.ศ.  ๒๓๑๐  (ปติ   ตันขุนทด  -คอมเมนต์)