(เผยแพร่ครั้งแรกที่ rojn.blogth.com/HistoryMovies/ Tue-7-Nov-2006 )
คอลัมน์ "ภาพยนตร์ประวัติศาสตร์" ครั้งนี้ขอเปลี่ยนบรรยากาศจากการพูดคุยเกี่ยวกับภาพยนตร์เรื่องใดเรื่องหนึ่ง มาเป็นเรื่องในเชิงแนวคิดกันสักนิดหนึ่งนะครับ
บังเอิญได้มีโอกาสอ่านบทความเก่าของปีนี้เรื่องหนึ่ง จากระบบข่าวออนไลน์ที่ทำงาน เรื่อง "จะเด็ด" โดนรังแกเพราะเป็น พม่า แต่ "สงกรานต์" ของแขกฮินดูถูกริบให้เป็น ไทย โดย สุจิตต์ วงษ์เทศ ระบุว่ามาจาก เว็บไซต์ข่าวสด วันที่ 15 เมษายน 2549 ประเด็นที่ยกมาคุยไม่ได้เกี่ยวอะไรกับ "สงกรานต์" แต่เกี่ยวกับจะเด็ดและประวัติศาสตร์ ดังนี้
ประวัติศาสตร์คือ "นิยาย" ชุดหนึ่ง นิยายก็คือ "ประวัติศาสตร์" อีกชุดหนึ่ง แต่ระบบการศึกษาของสังคมไทยถูกสอนและถูกสร้างให้เอาประวัติศาสตร์กับนิยายมาปนกันเป็น "เรื่องจริง" ถูกต้องตายตัวที่ผู้ใดจะละเมิดมิได้ แตะต้องมิได้ แค่สงสัยก็ไม่ได้
สิ่งหนึ่งที่ถูกสร้างขึ้นแล้วถูกสอนให้เชื่ออย่างโงหัวไม่ขึ้น คือ "พม่าเป็นศัตรูถาวรของไทย" มีปรากฏการณ์ให้เห็นสดๆ ร้อนๆ กรณี "ตามล่าหาจะเด็ด" แล้วได้ "จะเด็ด" ตามต้องการ แต่ถูกประท้วงและต่อว่าต่อขานไม่ควรสร้างละครเรื่องนี้จากกลุ่มชนผู้รักชาติไทยตามคำสั่งสอนจาก ประวัติศาสตร์ "ไทย" แห่งชาติ ที่เขียนอย่างคลุ้มคลั่งเมื่อเกือบ ๑๐๐ ปีมาแล้ว ซึ่งเท่ากับ "จะเด็ด" โดนรังแกอย่างไม่เป็นธรรม
ทีนี้เห็นจริงหรือยังว่า ประวัติศาสตร์ "ไทย" แห่งชาติ เป็นจอมบงการตัวจริงให้เกิดความบาดหมางอย่างไร้สติ และไม่สมานฉันท์ด้วยสันติวิธี
ไทยรบพม่า เป็นพระนิพนธ์ของ สมเด็จฯกรมพระยาดำรงราชานุภาพ ที่ทรงศึกษารวบรวมเหตุการณ์ความขัดแย้งระหว่างรัฐราชวงศ์ลุ่มน้ำเจ้าพระยา กับรัฐราชวงศ์ลุ่มน้ำอิรวดี-สาละวิน แล้วทรงอธิบายเพิ่มเติมไว้ในพระนิพนธ์เรื่อง เที่ยวเมืองพม่า ว่าในสงครามประวัติศาสตร์ยังไม่มีชาติไทย-ชาติพม่า เป็นแต่ความขัดแย้งแล้วสู้รบกันระหว่างราชวงศ์ที่ปกครองกรุงศรีอยุธยากับราชวงศ์ที่ปกครองหงสาวดี ทั้งหมดไม่เกี่ยวกับชาติทั้งชาติไทย-ชาติพม่าที่เพิ่งมีขึ้นภายหลัง และไม่เกี่ยวกับประชาชน-ประชาชาติ
ภาพยนตร์ประวัติศาสตร์ ที่ผมนำมาเสนอในคอลัมน์นี้ โดยส่วนใหญ่จะเป็น หนังฮอลลีวู้ด มีหนังชาติอื่นบ้าง แน่นอนว่าเป็นการสร้างจากมุมมองของชาติที่สร้าง แต่พยายามนึกย้อนหลังดูแล้ว ทหารอเมริกัน ในหนังบางเรื่องอาจเรียก ทหารเยอรมัน ว่าพวก Kraus หรือเรียก ทหารญี่ปุ่น ว่า The Japs ให้ได้ยินบ้างประปราย ซึ่งเป็นเรื่องของภาษาทหารในยุคนั้น แต่ยังนึกไม่ออกว่ามีหนังเรื่องไหนที่จะประณามชาติที่เป็นฝ่ายตรงข้ามในสงครามอย่างสุดๆ ทั้งโดยตรงและโดยอ้อม ในแบบที่ผมเคยเห็นในหนัง หรือ ละครประวัติศาสตร์ไทย เลย (หรือมีแต่ผมลืมหรือยังไม่ได้ดูก็วานบอกกันบ้าง)
เพราะหนังของฝรั่งเขาจะไปพูดเรื่องสาเหตุการแพ้ชนะในสงคราม (เช่น ทำไม เพิร์ลฮาเบอร์ ถึงโดนถล่มยับ ทำไม สัมพันธมิตร จึงถูก เยอรมัน ตีโต้ไม่เป็นกระบวนใน Battle of the Bulge แล้วพลิกสถานการณ์กลับมาได้ ฯลฯ ) หรือไม่ก็ชีวิตของคนที่ต้องตกไปอยู่ในสถานการณ์นั้นๆ (ชีวิตทหารในกองพันที่ 1 ทบ.สหรัฐ หรือ The Big Red One หรือชีวิตทหารสงครามโลกครั้งที่หนึ่งใน All Quiet on the Western Front ฯลฯ) เป็นส่วนใหญ่
ขณะที่พี่ไทยเรายังฝังหัวกับประวัติศาสตร์ที่มองชาติเพื่อนบ้านเป็นผู้ร้ายยันเต
เดือนก่อนนู้นเคยอ่านบทความในวารสาร ศิลปวัฒนธรรม ซึ่งวิเคราะห์ความพ่ายแพ้ของ เจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์ ไว้อย่างมีเหตุมีผลน่าศึกษามาก
หากจะให้คนไทยกับคนลาวต่างฝ่ายต่างสร้างหนังประวัติศาสตร์เกี่ยวกับ เจ้าอนุวงศ์ แล้ว คงไม่แคล้วออกมาเป็นคนละเรื่องคนละเวอร์ชัน ต่างฝ่ายต่างยกย่องบรรพบุรุษตัวเอง ประณามฝ่ายตรงข้ามแหลกลาญแน่นอน
ไอ้ที่จะเห็นการวิเคราะห์ความพ่ายแพ้ของ เจ้าอนุวงศ์ อย่างเป็นเหตุเป็นผลเหมือนในบทความวิชาการหรืออย่างในภาพยนตร์ต่างประเทศที่กล่าว คงเป็นเพียงความฝันเท่านั้น