วันนี้ได้ลองเอาเอกสารเก่าสมัยที่ผมเรียนปริญญาโทประวัติศาสตร์ในช่วงพ.ศ.2527-2531 มาเลือกๆ ดู  ก็พบของดีเข้าให้  เป็นเอกสารที่ถ่ายสำเนามาจากหนังสือห้องสมุดธรรมศาสตร์ คือ พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๔ ของ เจ้าพระยาทิพากรวงศ์มหาโกษาธิบดี (ขำ บุนนาค - 1 ตุลาคม พ.ศ. 2356 - พ.ศ. 2413) เฉพาะตอนที่เกี่ยวกับการเดินทางของราชทูตปรัสเซียในยุคนั้นเข้ามาทำสนธิสัญญาการค้ากับประเทศไทยเช่นเดียวกับชาติตะวันตกอื่นๆ ตามแบบอย่างที่ไทยได้ทำสนธิสัญญาเบาว์ริงกับอังกฤษเป็นชาติแรกนั่นแหละครับ ขณะนั้นเยอรมันยังไม่ได้รวมเป็นประเทศเดียวกันโดยแบ่งออกเป็นแคว้นต่างๆ โดยมีปรัสเซียหรือที่ในพระราชพงศาวดารเรียกว่า "ปรุศเซีย" เป็นแคว้นสำคัญและจะเป็นแกนนำในการรวมชาติเยอรมันในเวลาต่อมาคือ พ.ศ.2414/ค.ศ.1871 ส่วนราชทูตที่ในพระราชพงศาวดารนี้เรียกว่า "กอนต์เอวเลนเบิก" นั้น  คือ Count  Friedrich Albrecht zu Eulenburg หรือ Friedrich Albrecht Graf zu Eulenburg (29 June 1815 – 2 June 1881 บางครั้งก็เรียกว่า "Graf Fritz zu Eulenberg" ชื่อ "Eulenburg" นี้ ออกเสียงประมาณว่า "ออย-เล็น-บูก" หรือ "ออย-เล็น-บวก"  ส่วนคำว่า Graf ก็คือตำแหน่งที่เทียบเท่า Count นั่นเอง)  ในครั้งนั้นท่านไม่ได้มุ่งเดินทางมายังสยามเพียงที่เดียว  โดยได้เดินทางไปเจริญสัมพันธไมตรีที่จีนและญี่ปุ่นมาก่อน  การเดินทางไปยัง 3 ประเทศนี้เรียกว่า "Eulenburg Expedition"  ซึ่งมีระยะเวลาตั้งแต่ปีพ.ศ.2402/ค.ศ.1859 ถึงปีพ.ศ.2405/ค.ศ.1862  ซึ่งรายละเอียดเบื้องต้นหาอ่านได้ที่ http://en.wikipedia.org/wiki/Eulenburg_Expedition  ส่วนประวัติของท่านทูตผู้นี้ดูที่ http://en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Albrecht_zu_Eulenburg  ข้อความข้างล่างดังต่อไปนี้คือเรื่องราวที่ปรากฏในพระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๔ ของท่านเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ฯ (จำไม่ได้ว่าเป็นฉบับตีพิมพ์เมื่อไหร่) ยกเว้นตัวหนังสือสีน้ำเงินที่ผมหมายเหตุไว้นิดหน่อยแทนการใส่เชิงอรรถครับ

Friedrich Albrecht Graf zu Eulenburg
(ภาพจาก Wikipedia)

พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๔ เล่ม ๑ หน้า ๒๔๙ - ๒๕๑

ทูตปรุศเซียเข้ามาทำหนังสือสัญญาทางพระราชไมตรี

ครั้นมาถึง ณ วันพฤหัสบดี เดือน ๑๒ แรม ๔ ค่ำ (21 พฤศจิกายน พ.ศ.2404/ค.ศ.1861) พระยามหาอรรคนิกร พระยาสมุทรบุรานุรักษ์บอกขึ้นมาว่า พระเจ้าแผ่นดินปรุศเซียแต่งให้กอนต์เอวเลนเบิกเป็นราชทูตนาย ๑  มิสเตอร์ซานลีใบเซลเป็นอุปทูตนาย ๑  กอนต์เอวเลนเบิกหลานอุปทูตเป็นตรีทูตนาย ๑   กับขุนนางปรุศเซียมาด้วยเรือกลไฟชื่อเปติด กำมะโดดชื่อซุนเดระอาละ  มาถึงนอกสันดอน  ได้ทรางทราบแล้วจึงโปรดฯ ให้จัดเรือกลไฟเสพย์สหายไมตรีลำ ๑  เรือเขจรชลคดีลำ ๑  ให้พระยาราชานุประพันธ์ ขุนพิทักษคงคา หลวงวิสูตรสาครดิฐลงไปรับทูต  ครั้นเรือออกไปถึงเรือรบทูตให้ยิงปืนใหญ่คำนับธงแผ่นดินไทย ๒๑ นัด   เรือรับทูตเข้ามาถึงเมืองสมุทรปราการ   ทหารปืนที่ป้อมเสือซ่อนเล็บได้ยิงสลุตธงแผ่นดินปรุศเซีย ๒๑ นัด  แล้วขึ้นมาถึง ณ กรุงเทพมหานคร   พักที่ตึกแขกเมืองหน้าวัดประยูรวงศ์  วันอาทิตย์ เดือน ๑ ขึ้น ๑๓ ค่ำ (15 ธันวาคม)

ครั้น ณ วันศุกร์ เดือน ๑ แรม ๑๐ ค่ำ (27 ธันวาคม) เข้าเฝ้าออกใหญ่ ณ พระที่นั่งอนันตสมาคม  ถวายรูปสมเด็จพระเจ้าปรุศเซีย ๑ เครื่องตะแลแกรบ (Telegraph) สำรับ ๑   พระแสงกระบี่องค์ ๑  เครื่องพิมพ์หนังสือสำรับ ๑  แล้วโปรดเกล้าฯ ตั้งผู้รับสั่งปรึกษาทำหนังสือสัญญากับกอนต์เอวเลนเบิกราชทูต  คือพระเจ้าน้องยาเธอ กรมหลวงวงศาธิราชสนิท ๑  ท่านเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ที่สมุหกลาโหม ๑  เจ้าพระยารวิวงศ์มหาโกษาธิบดี ๑  เจ้าพระยายมราช ๑  พระยามนตรีสุริยวงศ์แทนพระยาวรพงศพิพัฒน์ ๑  รวม ๕  ประชุมปรึกษาทำหนังสือสัญญาด้วยยกอนต์เอวเลนเบิกราชทูตที่พระราชวังเดิม  กอนต์เอวเลนเบิกแจ้งว่า พระเจ้าแผ่นดินปรอยซิน (Preussen) คืออังกฤษเรียกปรุศเซีย  ยอมให้กษัตริย์เมืองเหนือๆ ขึ้นไปในพวกพ้องของเมืองปรุศเซียนั้นหลายจำพวกหลายกษัตริย์  เข้าชื่อกันเข้ามาขอทำหนังสือสัญญญาด้วยเมืองละฉบับ  คือซอละฟะไรนะ (Zollverein) และประเทศดอยชะ (Deutschland) คือเมืองเมกเลนบูร์คสะเอริน ๑  เมืองเมกเลนบูร์คสะเตรีลิศ ๑  เมืองลุกเซนบูร์ค ๑  เมืองอันฮันตะเดะเซาโกเตน ๑  เมืองอันฮันตะแปรินบูร์ค ๑  เมืองวันเดกแลปีระมอนต์ ๑  เมืองลิปเป ๑  เมืองไมเซนไฮม์ ๑  ที่เรียกในภาษาดอยชะซอลฟะไรนะ  คือเมืองเบเวเรีย ๑  เมืองซักโซนี ๑  เมืองฮันโนเวอร์ ๑  เมืองเวอเตมบูร์ค ๑  เมืองบาเดน ๑  เมืองเฮะซินกาสะลี ๑  เมืองเฮะซินการมัสตาศ ๑ และฮัมบูร์คและประเทศทรินคี  เมืองซักซิไวมาระไอเซนนาค ๑ เมืองซักเซนไมนินเคน ๑  เมืองซักเซนอาละเตมบูร์ค ๑  เมืองซักเซนโคบูร์คโคตา ๑  เมืองฉวาศบูร์คครูดลสตาศ ๑  เมืองฉวาศบูร์คซนเดอซะรอเซน ๑  เมืองรอยชะใหญ่ ๑  เมืองรอยชะน้อย ๑  ทั้งเมืองปรอนสะไวค์ ๑  เมืองออลเดนบูร์ค ๑  เมืองนาเซาและรีปับลิก คือฟรันกะโฟด ๑  คือเมกเลนบูร์คสะเวะริน ๑  และเมืองเลนบูร์คสะเตรีลิศ ๑  รวม ๒๘ เมือง  เป็นสัญญา ๓๖ ข้อรวม ๒๘ ฉบับ  เนื้อความต้องกัน  ความแจ้งอยู่ในสัญญานั้นแล้ว  เมื่อวันลงชื่อในหนังสือสัญญานั้น  ได้ยิงปืนสลุตที่ป้อมวิไฃเยนทรประสิทธิ์ ๒๑ นัด  ฝ่ายทูตเอาพวกแตรขึ้นมาเป่าประโคมด้วย  ฝ่ายที่กำปั่นรบนอกสันดอนก็มีหนังสือลงไปนัดให้ยิงปืนสลุตให้ถูกต้องเวลากัน

พระราชพงศาวดารรัชกาลที่ ๔ เล่ม ๒ หน้า๒ - ๔

งานพระศพ  กรมหลวงมหิศวรินทร์  เจ้าฟ้าอิศราพงศ์  และพระองค์เจ้านิลวรรณ

ฝ่ายเจ้าพนักงานทำเมรุผ้าขาว  กรมหลวงมหิศวรินทรามเรศร  ที่วัดอรุณราชวรารามเสร็จแล้ว  ณ วันเสาร์ เดือน ๓ ขึ้น ๙ ค่ำ (8 กุมภาพันธ์ พ.ศ.2404/ค.ศ.1862)   ได้ชักพระศพลงเรือที่ท่าพระแห่ไปเข้าเมรุ ณ เดือน ๓ ขึ้น ๑๑ ค่ำ  พระราชทานเพลิง  แล้วได้ชักพระศพเจ้าฟ้าอิศราพงศ์  พระองค์เจ้านิลวรรษในพระบวรวงศ์เธอชั้นที่ ๑  มาเข้าเมรุพระราชทานเพลิงอีกคราว ๑

พวกทูตปรุศเซีย พากันไปดูเห็นเขาทอดผ้าชัก มหาบังสุกุล  จึงให้ล่ามถามว่า  คนนุ่งขาววางผ้าลง  คนนุ่งเหลืองหยิบเอาไป ทำอะไรกัน  ล่ามก็แปลว่าเป็นการทำบุญของไทย

...

ทูตปรุศเซียกราบถวายบังคมลา

ฝ่ายกอนต์เอวเลนเบิกราชทูตปรุศเซียขึ้นไปเที่ยวพระพุทธบาทกลับลงมาแล้ว  ครั้น ณ วันพฤหัสบดี เดือน ๓ ขึ้น ๑๓ ค่ำ (ที่ถูกเป็นวันพุธ วันที่สุริยคติ 12 กุมภาพันธ์ 1862)  ได้เข้าเฝ้ากราบถวายบังคมลาไปเที่ยวเมืองเพ็ชร์บุรีแล้วก็ลงเรือไปทีเดียว

หมายเหตุ : เปิดให้แสดงความคิดเห็นเฉพาะสมาชิกเว็บไซต์ที่ด้านล่างสุด หรือสมาชิก Facebook แสดงความเห็นได้ในกรอบข้างล่างนี้ครับ