๒๑.

ปางปฐมเทศนา

 
          เมื่อพระพุทธองค์ทรงรับอาราธนาของท้าวสหัมบดีมหาพรหมกราบทูล  พระหทัยอนุกูลด้วยพระกรุณาในสัตว์โลก  ทรงพระดำริหาผู้คนผู้สมควรรับเทศนา    ครั้งแรก  ทรงปรารภถึงอาฬารดาบสกาลามโคตร  อุทกดาบสรามบุตร  ที่พระองค์เคยอยู่ศึกษาลัทธิของท่านในกาลก่อนว่า    ท่านทั้งสองเป็นผู้ฉลาด  ทั้งมีกิเลศเบาบาง  สามารถจะรู้ธรรมได้ฉับพลัน  แต่ท่านทั้งสองก็สิ้นชีพเสียแล้ว    ภายหลังทรงระลึกถึงปัญจวัคคีย์  (ท่านทั้งห้า  คือโกณฑัญญะ  วัปปะ  ภัททิยะ  มหานามะ  และอัสสชิ)  ว่ามีอุปการะแก่พระองค์มากได้เป็นผู้อุปัฏฐากพระองค์เมื่อครั้งบำเพ็ญทุกรกิริยาอยู่    จึงเสด็จออกจากต้นอชปาลนิโครธในเช้าวันขึ้น  ๑๔  ค่ำ  เดือนอาสาฬหะ  (คือ  เดือน  ๘)  ทรงบาตรจีวรโดยระยะทาง  ๑๘  โยชน์  (๒๒๘  กม.)  ถึงป่าอิสิปตนะ  แขวงเมืองพาราณสี  อันเป็นที่อยู่แห่งปัญจวัคคีย์  นั้น
 
          ฝ่ายปัญจวัคคีย์ ได้เห็นพระผู้มีพระภาคเจ้าเสด็จมาแต่ไกลจึงนัดหมายกันว่า  พระสมณโคดมเลิกบำเพ็ญทุกรกิริยาเสียแล้ว  คงไม่บรรลุธรรมพิเศษอะไร    จึงพร้อมใจกันไม่ออกไปทำความเคารพและต้อนรับอย่างที่เคยทำ  และเมื่อพระองค์เสด็จเข้ามาใกล้  ก็ยังใช้โวหารไม่สุภาพ    พระศาสดาได้ตรัสปลอบใจให้ปัญจวัคคีย์เชื่อในความตรัสรู้ของพระองค์   ปัญจวัคคีย์จึงได้ออกไปทำความเคารพต้อนรับ  และเกิดความสนใจที่จะฟังธรรม
 
          ครั้นวันรุ่งขึ้น  (ขึ้น  ๑๕ค่ำ  เดือน  ๘  ก่อนพุทธกาล  ๔๕  ปี)    พระพุทธองค์ก็แสดงปฐมเทศนาที่เรียกว่าพระธรรมจักรกัปวัตนสูตร แก่ปัญจวัคคีย์  ณ  ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน  นครพาราณสีนั้น 
 
 
          พระพุทธรูปปางปฐมเทศนา   ทำเป็นพระพุทธรูปนั่งห้อยพระบาท  หรือประทับนั่งขัดสมาธิ  พระหัตถ์ขวาทำนิ้วพระหัตถ์กรีดเป็นวงกลม  เป็นเครื่องหมายว่าธรรมจักร  พระหัตถ์ซ้ายทำประคองพระหัตถ์ขวาบ้าง  วางบนพระเพลาบ้าง  หรือถือชายจีวรบ้าง

         คัดจาก  พระพุทธรูปปางต่างๆ    สมพร  อยู่โพธิ์  เรียบเรียง    กรมศิลปากรพิมถวายพระภิกษุและสามเณรซึ่งเข้าชมพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ  พระนคร    ในเทศกาลเข้าพรรษา  พ.ศ.๒๕๑๔